Start
Home
VVS WVS
De Werkgroep
WVS Mailinglist
WVS Meetings
CVAP
Waarnemers Totalen
HADS project
Downloads
Veranderlijke Sterren
Inleiding
Cataclysmische Veranderlijken
Eclips Veranderlijken
Eruptieve Veranderlijken
Pulserende Veranderlijken
Waarnemen
Hoe?
Programma
Rapporteren
Observaties
Lichtcurve generator
Online DB
Publicaties
CV circulaires
Handboek
Variable Stars, Visual Light Curves
Links
Organisaties
Info
 
Quick Links

VVS homepage

WVS Lichtcurve generator

Online WVS DB

AAVSO Charts


Quick Links

VVS homepage

WVS Lichtcurve generator

Online WVS DB

AAVSO Charts

Inleiding

Veranderlijke Sterren
Veranderlijke sterren zijn sterren waarvan de helderheid en/of kleur (temperatuur) verandert op tijdschalen van enkele seconden tot enkele eeuwen.
Alle sterren zullen in de loop van hun evolutie in helderheid en temperatuur veranderen, maar dit gebeurt uiteraard op tijdschalen veel langer dan kan waargenomen worden. Tot de veranderlijke sterren worden dus enkel de sterren gerekend waarvan de variabiliteit op tijdschalen van enkele mensenlevens kan vastgesteld worden.

Ontdekking
Reeds in de oudheid merkten Chinezen dat sommige sterren plotseling aan de hemel verschenen en weer verdwenen, sterren die we nu als novae aanduiden. Er bestaan echter geen aanwijzingen dat ze systematisch waarnemingen verrichtten.

In de middeleeuwen beschouwden de westerse astronomen sterren als onveranderlijk, totdat in 1572 Tycho Brahe een ster ongeveer even helder als Jupiter zag in het sterrenbeeld Cassiopeia. Deze supernova verhelderde snel tot de helderheid van Venus en was ongeveer twee weken lang overdag zichtbaar.
In 1596 ontdekte David Fabricius de veranderlijke ster Mira (omicron Ceti). Mira werd eerst beschouwd als een nova omdat de ster te zwak werd om nog te kunnen zien. Pas in 1638 ontdekte Holwerda dat Mira met een periode van 11 maanden varieerde. Het aantal veranderlijke sterren dat ontdekt werd bleef aanvankelijk laag. In 1786 waren er 12 bekend, in 1896 waren er dat 393. De studie van veranderlijke sterren werd pas een meer serieuze wetenschap toen Argelander in 1844 opriep om veranderlijke sterren systematisch waar te nemen.

Onderstaande tabel geeft een lijst met de eerst bekende veranderlijke sterren, de kolom aangeduid met Con geeft het sterrenbeeld waarin de veranderlijke staat.

Naam                        Con  Type       Jaar    Ontdekker(s)
SN 1572                     Cas  SN         1572    W. Schuler, Tycho Brahe
Mira, Omicron Ceti          Cet  Mira       1596    David Fabricius
P Cygni, Nova Cygni 1600    Cyg  S Dor      1600    Willem Janszoom Blaeu
SN 1604                     Oph  SN         1604    Brunowsky, Joh. Kepler
Algol, Beta Persei          Per  Algol      1669    Geminiano Montanari
Nova Vulpeculae 1670, CK    Vul  Nova       1670    Dom Anthelme
SN 1680 ? 1667 ? (Cas A)    Cas  SN         1680    John Flamsteed ? 1667 ?
Chi Cygni                   Cyg  Mira       1687    Gottfried Kirch
R Hydrae                    Hya  Mira       1704    Giacomo Filippo Maraldi
R Leonis                    Leo  Mira       1782    J.A. Koch
Nova Sagittae 1783, WY Sge  Sge  Nova       1783    D'Agelet
Eta Aquilae                 Aql  Delta Cep  1784    Edward Pigott
Beta Lyrae                  Lyr  Beta Lyr   1784    John Goodricke
Delta Cephei                Cep  Delta Cep  1784    John Goodricke

Alpha Herculis              Her  SRc        1795    William Herschel
R Coronae Borealis          CrB  R CrB      1795    Edward Pigott
R Scuti                     Sct  RV Tau     1795    Edward Pigott
R Virginis                  Vir  Mira       1809    Harding
R Aquarii                   Aqr  Mira       1810    Harding
Epsilon Aurigae             Aur  Algol      1821    Fritsch
R Serpentis                 Ser  Mira       1826    Harding
Eta Carinae                 Car  S Dor      1827    Burchell,
                                                    ontdekt 1677 E. Halley
S Serpentis                 Ser  Nira       1828    Harding
R Cancri                    Cnc  Mira       1829    Schwerd
Alpha Orionis (Betelgeuse)  Ori  SRc        1836    John Herschel

Het aantal veranderlijke sterren dat ontdekt werd groeide snel aan met de opkomst van de fotografie. In 1912 waren er 4000 bekend, en in 1970 stonden er 22650 sterren als veranderlijk gecatalogeerd.

Het laatste decenium worden er vele duizenden veranderlijke sterren ontdekt door all sky surveys zoals bijvoorbeeld ASAS en als bijprodukt van andere projecten zoals de zoektochten naar donkere materie door bijvoorbeeld MACHO en OGLE. Ook met de Hipparcos satelliet werden er heel wat nieuwe veranderlijke sterren ontdekt. In de toekomst zijn er verschillende missies gepland waarbij de studie van veranderlijke sterren een belangrijk thema zal zijn, zoals bij de COROT missie en GAIA.

Waarom zijn ze belangrijk?
Het onderzoek van veranderlijke sterren is belangrijk omdat dit fundamentele informatie over sterren en sterrenstelsels, en het heelal in het algemeen kan geven. Het levert bijvoorbeeld informatie over de fysische eigenschappen en evolutie van sterren. Ook de afstand, massa, radius, interne en externe structuur, samenstelling, temperatuur en lichtkracht kan bepaald worden uit de waarnemingen van veranderlijke sterren. Veranderlijke sterren zijn ook belangrijke hulpmiddelen bij de studie van het heelal, denken we maar bijvoorbeeld aan het gebruik van Cepheïden en Type I supernovae als afstandsindicatoren.

Classificatie
Vaak is in de wetenschap een goede classificatie volgens bepaalde eigenschappen van het studie object een belangrijk startpunt om het te begrijpen. Dit is ook zo het geval bij veranderlijke sterren. Het classificeren is vaak een zeer moeilijke taak omdat men na verloop van tijd nieuwe eigenschappen ontdekt die niet passen in de oorspronkelijke classificatie, en soms zelfs lijken thuis te horen bij meerdere types.
Aanvankelijk kon men zich ook enkel baseren op de vorm van de lichtcurves, dit leidde dan ook tot heterogene groepen van sterren met uiteenlopende fysische eigenschappen. Ook nu nog stelt zich dat probleem bij bepaalde types.

De General Catalogue of Variable Stars (GCVS) groepeert veranderlijke sterren in 6 hoofdklassen, die dan elk verder onderverdeeld worden in talrijke subgroepen. In de literatuur vindt men nog nieuwere subklassen die nog niet in de GCVS zijn opgenomen.

De 6 hoofdklassen zijn:

  • Roterende verandelijken
  • X-ray bronnen

In de werkgroep worden voornamelijk sterren van de laatste 4 klassen waargenomen. De amplitudes van de eerste 2 klassen in bovenstaand lijstje zijn zeer klein en de lichtwisselingen zijn bijgevolg moeilijk waarneembaar.

Copyright 2003 - 2024 Vereniging voor Sterrenkunde - Werkgroep Veranderlijke Sterren